Od coraz większej liczby pacjentów słyszymy, że chorują na tarczycę albo leczą się na tarczycę. Powszechnie mówi się o chorobach tarczycy, ale co tak naprawdę o nich wiemy? Czym jest tarczyca? Zacznijmy od początku. Kiedy słyszymy o kimś, kto choruje na tarczycę, to co tak naprawdę mu dolega? Na tarczycę, czyli na co? Czym właściwie jest tarczyca? Tarczyca to gruczoł, chociaż często błędnie możemy usłyszeć lub przeczytać, że jest ona narządem. Produkuje dwa hormony: tyroksynę — T4 oraz trijodotyroninę –– T3, odpowiedzialne za regulację pracy całego ludzkiego organizmu i większości jego układów. Wydzielanie to jest normalizowane przez oś podwzgórze – przysadka – tarczyca. Czynnikiem bezpośrednio stymulującym tarczycę do produkcji i wydzielania hormonów jest tyreotropina (TSH, thyroid stimulating hormone) wydzielana przez przedni płat przysadki mózgowej [1]. Prawidłowa czynność tarczycy to tzw. eutyreoza. Tarczyca niedoczynna, inaczej mówiąc funkcjonująca zbyt słabo, pozostaje w tzw. Hipotyreozie; nadczynna, funkcjonująca zbyt silnie, w hipertyreozie. Aby ocenić pracę tarczycy, konieczne jest oznaczenie stężeń tyreotropiny (TSH, thyroid stimulating hormone), wolnej tyroksyny (free T4-fT4) i wolnej trijodotyroniny (free T3-fT3). Charakterystyczne w badaniach laboratoryjnych jest to, że niedoczynność wiąże się ze wzrostem poziomu TSH, nadczynność – z jego spadkiem [2]. Czym charakteryzuje się niedoczynność tarczycy i jak ją leczyć? Niedoczynność tarczycy to zespół objawów związanych z niedoborem hormonów tarczycy w organizmie. Niedoczynność dzieli się na pierwotną i wtórną oraz nabytą i wrodzoną. Pierwotna niedoczynność tarczycy związana jest ze zmianami w samym gruczole tarczowym, wtórna jest wynikiem chorób przysadki (niedoczynność drugorzędowa) lub podwzgórza (niedoczynność trzeciorzędowa) [3]. Przyczyną niedoczynności tarczycy jest jej niezdolność do wytwarzania wystarczającej ilości hormonów, która wynika z niedoboru jodu, stosowanych leków, przebytych operacji tarczycy lub radioterapii, autoimmunizacji, stanu zapalnego czy przebiegu ciąży. Najbardziej charakterystycznym objawem niedoczynności tarczycy jest osłabienie organizmu objawiające się spowolnionym metabolizmem, brakiem energii, sennością, nadwagą, nietolerancją zimna, a także suchą i szorstką skórą, obrzękiem powiek i/lub języka, bladością, kłopotami z pamięcią czy zaparciami [3]. Niedoczynność tarczycy może przybrać postać subkliniczną, czyli przebiegającą z nieznacznie nasilonymi objawami lub przebiegać całkowicie bezobjawowo. Rozpoznaje się ją na podstawie podwyższonego stężenia tyreotropiny (TSH) i prawidłowych stężeń wolnej tyroksyny i trójjodotyroniny(fT3, fT4) [4]. Bardzo często jest ona jednak nierozpoznana i nieleczona. Najczęstszą postacią niedoczynności tarczycy jest choroba Hashimoto, czyli przewlekłe limfocytarne zapalenie tarczycy. Jest ona konsekwen­cją zaburzeń w funkcjonowaniu układu immu­nologicznego, a dokładniej autoimmunizacji – inaczej mówiąc, niszczenia własnego organu, w tym przypadku tarczycy. Charakte­ryzuje się – w przeciwieństwie do klasyczniej niedoczynności – obecnością lim­focytów naciekających tkankę tarczycy oraz przeciwciał skierowanych przeciwko enzymowi produkowanemu przez tarczycę: peroksydazie tar­czycowej (przeciwciała anty-TPO) i białku produkowanemu przez tarczycę: tyreoglobulinie (przeciwciała anty­-TG). W przebiegu choroby Hashimoto do­chodzi do zaburzenia produkcji hormonów tarczycy, a w konsekwencji do roz­woju jej niedoczynności. Objawem diagnostycznym tej choroby jest podwyższony poziom TSH, obniżenie wolnej tyroksyny (fT4) oraz niekiedy również wolnej trójjodotyroniny (fT3) [5].Pozostałe objawy są identyczne jak w przypadku klasycznej niedoczynności. Leczenie niedoczynności tarczycy, niezależnie od przyczyny jej wystąpienia i jej charakteru (klasyczna, subkliniczna, Hashimoto) polega na uzupełnianiu niedoborów hormonów tarczycy i opiera się na podawaniu lewotyroksyny, czyli syntetycznej tyroksyny identycznej z ludzkim hormonem [3]. Niedoczynność tarczycy a ciąża Niedoczynność tarczycy bardzo często występuje także w czasie ciąży, która sama w sobie jest stanem zwiększonego zapotrzebowania na hormony tarczycy. Może wówczas dojść do nasilenia niedoczynności lub do ujawnienia niedoczynności subklinicznej. Jawna niedoczynność tarczycy w czasie ciąży wymaga leczenia, przyczynia się bowiem do licznych komplikacji położniczych – zwiększa ryzyko poronień, porodów przedwczesnych, przedwczesnego oddzielenia łożyska, krwotoku poporodowego oraz nadciśnienia indukowanego ciążą [3,6]. Pozostając w temacie ciąży, kolejną patofizjologią związaną z ciążą i tarczycą jest tzw. poporodowe zapalenie tarczycy, czyli zaostrzenie lub ujawnienie się niedoczynności tarczycy w ciągu 12 miesięcy po porodzie lub przebytym poronieniu. Rozpoczyna się ono zwykle przejściową tyreotoksykozą (nadczynnością), która ujawnia się w 1.–4. miesiącu po porodzie i trwa około 1–2 miesiące. W 2.–6. miesiącu po porodzie rozpoczyna się z kolei niedoczynność, która u większości pacjentek cofa się w ciągu roku po porodzie. Przebyte poporodowe zapalenie tarczycy predysponuje jednak do wystąpienia trwałej niedoczynności tarczycy w przyszłości [7]. Z czym wiążę się nadczynność tarczycy i jak przebiega leczenie? Nadczynność, czyli hipertyreozadotyczy około 2% dorosłej populacji. Analogicznie jak w przypadku niedoczynności jest to zespół objawów związanych tym razem jedna, z nadmiarem hormonów tarczycy. Wynika on ze zwiększonego ich wytwarzania w tarczycy, zaburzeń ich metabolizmu, upośledzonej czynności receptorów wiążących te hormony lub ich przedawkowania. Objawy nadczynności stanowią przeciwieństwo symptomów obserwowanych w przypadku niedoczynności. Są to nerwowość, pobudliwość, płaczliwość, drażliwość, bezsenność, trudności w koncentracji, drżenie rąk, osłabienie mięśniowe, tachykardia, powiększenie tarczycy (tzw. wole tarczycowe), zaburzenia rytmu serca, zaburzenia metabolizmu: spadek masy ciała, nietolerancja glukozy, wzmożona kinetyka przewodu pokarmowego, częste wypróżnienia, a także wzmożona potliwość, wytrzeszcz oczu, wypadanie włosów i świąd skóry [8]. Najczęstszą przyczyną nadczynności tarczycy jest choroba Gravesa-Basedowa. Podobnie jak Hashimoto jest to choroba autoimmunizacyjna, w której przeciwciała przeciwko receptorowi TSH (TRAb) pobudzają receptor TSH do produkcji hormonów tarczycy i jej powiększenia. Poza wspomnianymi powyżej objawami nadczynności choroba Gravesa-Basedowa charakteryzuje się również symetrycznym powiększeniem tarczycy (tzw. wole tarczycowe), orbitopatią tarczycową i obrzękiem przedgoleniowym [9]. O przebiegu nadczynności tarczycy świadczy podwyższone stężenie wolnych hormonów tarczycy: tyroksyny (T4) i trijodotyroniny (T3) oraz niskie stężenie TSH w surowicy. W terapii nadczynności uwzględnia się zarówno leczenie farmakologiczne, jak i chirurgiczne. Alternatywą jest także leczenie jodem radioaktywnym z zastosowaniem izotopu 131I. W leczeniu farmakologicznym stosuje się leki przeciwtarczycowe (tyreostatyki) hamujące syntezę hormonów tarczycy (tiamazol, propylotiouracyl) oraz β-adrenolityki (najczęściej propranolol) łagodzące objawy ze strony układu krążenia takie jak tachykardia czy wzrost ciśnienia tętniczego krwi [8]. Piśmiennictwo: Karwacka I, Wiśniewski P, Sworczak K., Stany nagłe w tyreologii cz. I, Forum Medycyny Rodzinnej 2011, vol 5, no 5, 375–389Karpińska J, Kryszałowicz B, Błachowicz A, Franek E., Pierwotne, wtórne i jatrogenne zaburzenia czynności tarczycy, Choroby Serca i Naczyń 2007, tom 4, nr 1, 48–53Łącka K, Czyżyk A., Leczenie niedoczynności tarczycy, Farmacja współczesna 2008; 1: 222-230Rogala N, Zdrojowy-Wełna A, Zatońska K, Bednarek-Tupikowska G., Postępowanie w subklinicznej niedoczynności tarczycy u dorosłych, Family Medicine & Primary Care Review 2015; 17, 1: 55–59Luty J, Bryl E., Choroba Hashimoto — aspekt genetyczny i środowiskowy, Forum Medycyny Rodzinnej 2017, vol 11, no 1, 1–6Tomczyńska M, Salata I, Saluk J., Autoimmunizacyjne choroby tarczycy jako czynnik ryzyka chorób układu sercowo-naczyniowego, Choroby Serca i Naczyń 2017, tom 14, nr 1, 30–38Hubalewska-Dydejczyk A, Lewiński A, Milewicz A, Radowicki S, Poręba R, Karbownik-Lewińska M, Kostecka-Matyja M, Trofimiuk-Müldner M, Pach D, Zygmunt A., Postępowanie w chorobach tarczycy u kobiet w ciąży, Endokrynologia Polska/Polish Journal of Endocrinology Tom/Volume 62; Numer/Number 4/2011Łącka K , Czyżyk A., Leczenie nadczynności tarczycy, FA R M AC J A W S P Ó Ł C Z E S N A 2008; 1: 69-78Szczepańska E, Gietka-Czernel M, Jastrzębska H.,Trudności w leczeniu choroby Gravesa-Basedowa, Post N Med 2017; XXX(12): 683-688